تاریخچه رود ارس
اَرَس(در ترکی آذربایجانی:آراز) نام رودخانهای نسبتاً پرآب و خروشان است که از منطقه آرپا چای در آناتولی ترکیه سرچشمه گرفته، از مرز ترکیه نخجوان جلفا و ارمنستان گذشته و پس از گذر از مرز ایران و جمهوری آذربایجان وارد جمهوری آذربایجان گشته و به رودخانه کورا میریزد.
رودخانه ارس در سال ۱۸۱۳ میلادی در پی عهدنامه ترکمنچای به عنوان مرز ایران و روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد.
بعدها ایران و اتحاد شوروی با هم سدی در ناحیه پلدشت به نام سد ارس بنا نمودند. در حال حاضر سد خداآفرین و سد قیزقعلهسی به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی ارس احداث میشود.
بر روی ارس تا کنون پنج پل ساخته شده است که عبارتنداز: پل آهن جلفا، شوسه جلفا، پل پلدشت در شهرستان ماکو، پل خدا آفرین در قره داغ، پل نوردوز در مرز ارمنستان.
جزیرههای ارس
در بستر رودخانهٔ ارس ۸۰۵ جزیرهٔ کوچک و بزرگ خالی از سکنه وجود دارد که به زبان محلی به آن «شام» میگویند. بر پایهٔ قرارداد مرزی، ۴۲۷ جزیره به ایران و ۳۸۲ جزیره به شوروی (و اکنون به جمهوری آذربایجان) تعلق دارند. این جزیرهها تنها برای چرای حیوانات پیرامون رودخانه قابل استفادهاند.
بیشتر این جزیرهها با نامهای شمارهگذاری شده نامیده میشود و برخی جزیرهها نیز دارای نام هستند از جمله: خُرامه، بویدوز، پیرواتلر، قرهقباح و کثیری. چند جزیرهٔ نامبرده دارای چراگاههای خوبی هستند.
در تعیین مالکیت جزیرههای ارس میان هیأتهای مرزبندی ایران و شوروی مقرر شدهبود تا خط مرزی از میان رود ارس بگذرد و اگر در محلی چند شاخه از رود وجود داشتهباشد میانهٔ شاخهٔ عمدهتر خط مرزی شود. در تاریخ ۶ مهرماه ۱۳۳۴ یعنی زمانی که مالکیت جزیرهٔ نزدیک به پاسگاه عباسی تعیین میشد بر سر این که شاخهٔ عمدهٔ رود در این محل کدام است میان هیأت شوروی و ایران مشاجرهای درگرفت. یکی از افسران ایرانی به نام ستوان یکم نورالله کثیری نقشهبردار لشگر تبریز، برای اثبات این که شاخهای که به سود ایران بود عمیقتر و بنابرین شاخهٔ عمده است با اسب خود بیباکانه به آب زد. وی و اسبش در زیر امواج ناپدید شدند ولی یکی از مرزبانان ایرانی به نام صمد مدداقلی توانست افسر ایرانی را نجات دهد. اعضای هیأت روس با دیدن این صحنه، مالکیت ایران بر جزیرهٔ ۱۳۰ در این شاخه از رود را پذیرفتند. جزیرهٔ ۱۳۰ بعداً با تصویب مقامات عالی ایران جزیرهٔ کثیری نام گرفت و به ستوان یکم نورالله کثیری پاداش و نشان افتخار دادهشد. در دوران جنگ سرد، برخی از ایرانیان کمونیست از طریق این رودخانه به اتحاد جماهیر شوروی فرار کردند. همچنین صمد بهرنگی، نویسندهٔ ایرانی کتابهای کودکان در این رودخانه غرق شد.
انواع ماهیهای رود ارس
دو طرح تحقيقاتي طي سالهاي 1381-1380 جهت شناسايي ماهيان رودخانه ارس و درياچه سد ارس انجام شد. تعداد 12 ايستگاه در نقاط مختلف رودخانه و درياچه سد ارس جهت نمونه برداري در نظر گرفته شد. نمونه برداري بصورت فصلي و با استفاده از ابزار مختلف صيد شامل دستگاه الكتروشوكر-ساليك و پره انجام گرفت. نتايج حاصل از شناسايي ها نشان داد كه تعداد 24 گونه هاي ماهي متعلق به 7 خانواده در رودخانه ارس وجود دارد و تعداد 15 گونه ماهي از 5 خانواده در درياچه پشت سد ارس زندگي مي كنند. خانواده هاي شاسايي شده شامل Cyprinidae – Siloridae – Baltoridae – Cobitidae – Poecilidae – Percidae – Gobiidae مي باشند كه خانواده كپور ماهيان با 15 گونه در رودخانه ارس و 11 گونه در درياچه ارس از بيشترين تنوع برخوردار هستند.
چند بیت درباره رود ارس
ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس | بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس |
منزل سلمی که بادش هر دم از ما صد سلام | پرصدای ساربانان بینی و بانگ جرس |
محمل جانان ببوس آن گه به زاری عرضه دار | کز فراقت سوختم ای مهربان فریاد رس |
من که قول ناصحان را خواندمی قول رباب | گوشمالی دیدم از هجران که اینم پند بس |
عشرت شبگیر کن می نوش کاندر راه عشق | شب روان را آشناییهاست با میر عسس |
عشقبازی کار بازی نیست ای دل سر بباز | زان که گوی عشق نتوان زد به چوگان هوس |
دل به رغبت میسپارد جان به چشم مست یار | گر چه هشیاران ندادند اختیار خود به کس |
طوطیان در شکرستان کامرانی میکنند | و از تحسر دست بر سر میزند مسکین مگس |
نام حافظ گر برآید بر زبان کلک دوست | از جناب حضرت شاهم بس است این ملتمس |